Oleh : Nor Azura Ismail
pnnorazuraismail@gmail.com
DUNIA KANAK-KANAK AWAL USIA
1. PENGENALAN
Sejauh mana kita orang dewasa memahami dunia kanak-kanak awal usia?
Dunia kanak-kanak awal usia banyak merujuk kepada bagaimanakah kanak-kanak awal usia bertingkahlaku dan sejauh mana kita memahami tingkahlaku dalam dunia kanak-kanak awal usia ini.
Kanak-kanak
yang berumur 0 – 4 tahun mempunyai pelbagai kerenah dan tingkahlaku. Tanpa
kepelbagaian tingkahlaku atau kerenah, kanak - kanak belum dikira menghayati
dan meneroka sepenuhnya dunia mereka sebagai seorang kanak-kanak. Kebanyakan
tingkahlaku dan kerenah kanak-kanak banyak dipengaruhi oleh persekitaran di
mana mereka berada atau persekitaran tempat mereka membesar. Seperkara lagi,
kebanyakan tingkahlaku kanak-kanak adalah untuk menarik perhatian mereka yang
berada di sisinya yakni ibu bapa, orang sekeliling atau pengasuh jika
kanak-kanak berada di TASKA.
Ada antara tingkahlaku kanak-kanak
merupakan tingkahlaku semuajadi yang telah ada sejak lahir dan ada juga
tingkahlaku kanak-kanak dibentuk melalui persekitarannya. Tingkahlaku juga
boleh disebabkan oleh faktor baka yang berasal dari kedua ibu bapa kanak-kanak.
Tingkahlaku atau kerenah kanak-kanak boleh merangkumi tingkahlaku yang positif@
baik dan tingkahlaku yang negatif. Tingkahlaku yang baik perlu dipupuk dan
diberi galakan seterusnya oleh orang dewasa. Manakala tingkahlaku yang negatif
memerlukan bimbingan sepenuhnya juga daripada orang dewasa. Tingkahlaku yang
negatif perlu diubah secara perlahan-perlahan supaya menjadi tingkahlaku yang lebih
positif.
Sepertimana di TASKA, tugas dan peranan
pengasuh sangat besar dalam mengendalikan tingkahlaku dan kerenah pelbagai
kanak-kanak ini. Justeru itu, pengasuh memerlukan ilmu dan kemahiran yang baik dalam
mengendalikan dan menanggani setiap tingkahlaku kanak-kanak. Seorang pengasuh
perlu mengetahui dan memahami tingkahlaku kanak-kanak supaya mudah untuk
menguruskan kanak-kanak ketika melaksanakan rutin harian dan rutin aktiviti
mereka di TASKA. Dengan mengetahui dan
memahami setiap tahap perkembangan kanak-kanak di setiap tahap umur, dapat
membantu pengasuh memahami tingkahlaku yang biasa di kalangan kanak-kanak. Apabila
seorang pengasuh tahu setiap tahap perkembangan kanak-kanak maka pengasuh juga
boleh menerima pelbagai kerenah kanak-kanak dengan berlapang dada serta
rasional dan tahu pula bagaimana untuk mengendalikan kerenah tersebut dengan
berkesan.
Orang dewasa seperti ibu bapa maupun
pengasuh di TASKA seringkali rasa stress dan merunggut jika berhadapan dengan
masalah kanak-kanak yang suka menunjukkan tingkahlaku yang negatif. Disinilah
pentingnya mereka perlu menerapkan kepercayaan dan keyakinan bahawa segala
tingkahlaku kanak-kanak adalah perkara biasa dan semulajadi bagi seseorang
kanak-kanak. Justeru, pengasuh di TASKA khasnya perlu yakin bahawa mereka boleh
mengendalikan kanak-kanak dengan cara yang berkesan. Pengasuh mesti berkata di
dalam hati bahawa mereka mampu untuk melaksanakan tugas dan peranan mereka
sebagai seorang pengasuh di TASKA. Jika pengasuh ingin kanak-kanak mengubah
kerenah negatifnya menjadi positif, antara cara yang utama ialah pengasuh dulu
mesti mengubah cara dan corak asuhan dan didikannya supaya sesuai dan berkesan.
Pengasuh sendiri wajib menjadi contoh ikutan yang baik kepada kanak-kanak yang
diasuhnya.
Pengasuh
juga perlu tahu bahawa ibu bapa adalah contoh ikutan yang paling baik kepada
anak-anaknya sendiri. Ibu bapa adalah model semulajadi kepada anaknya sendiri.
Jangan terkejut jika sebahagian dari tingkahlaku yang ditunjukkan oleh
kanak-kanak, dipelajarinya dari ibu bapanya sendiri.
Justeru
itu, sangatlah penting untuk pengasuh juga perlu selalu menjalinkan komunikasi
yang baik dan mengadakan perbincangan berkaitan secara berterusan dan berhemah bersama
ibu bapa.
Kanak-kanak
sering mempunyai persepsi atau anggapan yang kadang-kadang jauh berbeza dari
pandangan kita sebagai seorang pengasuh di TASKA. Mungkin kita suka dan kita
hendak kanak-kanak banyak terdedah kepada bahan bacaan ringan di TASKA namun
bagi kanak-kanak pula, mereka lebih suka hanya membelek gambar-gambar yang
berwarna- warni. Mendengar bacaan sangat membosankan bagi kanak-kanak tetapi
seolah suatu kemestian pula bagi kita orang dewasa. Pengasuh sepatutnya mesti
cuba duduk di dalam kasut kanak-kanak untuk memahami sesuatu yang disukai atau
diperlukan oleh kanak-kanak pada satu-satu masa. Put yourself in their shoes. Bab ini akan menerangkan lebih lanjut
mengenai tingkahlaku kanak-kanak dan bagaimana pengasuh perlu belajar
memahaminya.
2. CIRI-CIRI
SEMULAJADI KANAK-KANAK
Untuk memahami tingkahlaku kanak-kanak, seseorang
pengasuh perlu tahu apakah tingkahlaku semulajadi atau normal yang ada pada
kanak-kanak dan bagaimana cara mengendalikannya.
i.
Sangat
aktif
Kanak-kanak yang normal selalunya aktif dan tidak
boleh duduk diam. Dia akan bergerak atau melakukan sesuatu aktiviti tanpa
mengenal letih dan jemu. Di fikiran kanak-kanak, mereka hanya tahu dan peka
pada keinginan untuk bermain dan melakukan apa sahaja aktiviti yang dirasakan
menyeronokkan. Jadi, jika kanak-kanak memang tak reti duduk diam - diam, maka biarkan
sahaja. Kita cuma perlu pantau atau jika di TASKA, pengasuh boleh bimbing
aktiviti kanak-kanak sambil berikan peraturan yang sesuai mengikut tahap umur
dan kebolehannya.
ii. Suka meniru perbuatan orang lain
Pada peringkat awal usia kanak-kanak, mereka akan mudah
mengikut atau meniru apa yang selalu dilihatnya. Apa sahaja yang dilakukan oleh
orang yang yang selalu berada di persekitaran kanak-kanak akan mudah ditiru
oleh kanak-kanak yang melihatnya. Bukan itu sahaja, bahkan kanak-kanak mudah meniru
apa yang dilihat di dalam televisyen atau skrin telefon bimbit. Justeru itu,
pengasuh perlu sentiasa memastikan apa sahaja yang dilihat oleh kanak-kanak
adalah sesuatu yang baik yang boleh memberikan pula impak yang baik kepada
kanak-kanak. Pengasuh di TASKA maupun ibu bapa di rumah merupakan role model utama ikutan kanak-kanak.
iii. Belum mampu membezakan antara yang betul dan yang
salah
Kanak-kanak merasakan mereka bebas berbuat apa
sahaja yang dikehendaki. Ini kerana tahap kefahaman mereka belum begitu
sempurna. Kanak-kanak berbuat apa sahaja tanpa dapat memahami yang betul atau
sebaliknya. Pada pemahaman kanak-kanak, semua yang dibuatnya adalah betul dan
dia tetap berhak melakukan sesuatu yang disukainya. Tahap kebolehan untuk kanak-kanak
awal usia membezakan apa yang betul dan apa yang salah bergantung kepada umur
dan kebolehan perkembangannya. Justeru itu, para pengasuh perlu sentiasa
memberi bimbingan berkaitan apa yang baik dan sebaliknya secara sedikit demi
sedikit kepada kanak-kanak. Jalankan sesi aktiviti yang memberi yang pengajaran
yang baik. Bimbing kanak-kanak memahami kenapa sesuatu perkara itu tidak baik.
iv. Suka bertanya soalan
Secara semulajadinya, kanak-kanak suka banyak
bertanya soalan itu dan ini. Dia akan bertanyakan soalan berdasarkan apa yang
dilihatnya atau apa yang difikirkannya. Kanak-kanak yang mempunyai perkembangan
emosi yang sihat akan terus bertanya sesuatu soalan dalam usaha untuk dia
memahami sesuatu perkara baru yang dilihatnya. Justeru, setiap persoalan
kanak-kanak perlu dijawab segera oleh pengasuh menggunakan bahasa dan gaya yang
mudah difahami oleh kanak-kanak.
Pengasuh tidak boleh menunjukkan sikap menepis dan
menafikan kerenah kanak-kanak yang suka bertanya soalan. Dengan suka bertanya
banyak soalan, kanak-kanak sedang cuba belajar banyak perkara di
persekitarannya juga.
v. Ingatan yang tajam
Kanak-kanak
akan sentiasa ingat apa sahaja yang diberitahu kepadanya oleh orang dewasa atau
oleh pengasuh di TASKA. Pengasuh boleh memberitahu adap dan perkara yang baik
selalu kepada kanak-kanak kerana mereka akan ingat. Setiap perkara yang
dijanjikan oleh pengasuh kepadanya juga akan diingatinya dan dituntutnya. Oleh itu, pengasuh perlu menunaikan
setiap perkara yang telah dijanjikan kepada kanak-kanak. Misalnya jika
kanak-kanak berbuat sesuatu yang baik dan pengasuh berjanji untuk memberikan
ganjaran maka pengasuh perlu tunaikan segera.
vi. Suka ganjaran dan sokongan.
Kanak-kanak sangat sukakan ganjaran dan pujian dari
orang dewasa atau pengasuh di TASKA. Kanak-kanak akan lebih bersemangat
melakukan sesuatu aktiviti jika ada sokongan, galakan, pujian dan juga
ganjaran. Mereka suka dipuji dan
diberikan ganjaran atas apa yang dilakukannya. Kanak-kanak seolah sangat merasa
dihargai jika dia diberikan ganjaran atau hadiah. Justeru itu, untuk membentuk
sikap yang baik atau untuk menggalakkan sesuatu perkembangan dalam diri
kanak-kanak, jadikan galakan, sokongan, pujian, ganjaran dan seumpamanya
sebagai suatu perkara yang wajib pengasuh lakukan dalam mengendalikan
kanak-kanak.
vii.
Suka
bermain
Bermain adalah kerja hakiki seorang kanak-kanak.
Main dan kanak-kanak tidak boleh dipisahkan sama sekali. Sebaik celik dari
tidur, pastinya dalam kepala kanak-kanak
hanya ada perkataan main. Hakikatnya kanak-kanak belajar pelbagai perkara baru
di persekitarannya hanya melalui bermain. Oleh itu, pengasuh perlu merancang
pelbagai aktiviti bermain yang menyeronokkan.
Pengasuh mesti senantiasa memberi peluang kepada
kanak-kanak untuk bermain dan menyediakan persekitaran yang sesuai untuk tujuan
tersebut. Jangan sesekali menafikan hak
kanak-kanak untuk terus bermain.
viii.
Suka
bersaing bersama rakan sebaya atau adik beradik
Kanak-kanak suka menunjukkan kebolehannya. Dia akan
terdorong untuk merasakan dan menunjukkan yang dia boleh buat lebih baik
berbanding orang lain. Jadi, bimbing kanak-kanak untuk bersaing secara positif.
Elakkan dari perkara yang menyebabkan kanak-kanak bergaduh.
ix. Mempunyai daya sensitiviti yang tinggi
Kanak-kanak mempunyai perkembangan emosi yang
pelbagai bergantung kepada persekitarannya. Kanak-kanak akan mudah marah, mudah
merajuk dan juga memberontak. Daya sensitiviti mereka terhadap sesuatu perkara
yang berlaku adalah sangat tinggi. Justeru, pengasuh perlu sentiasa peka dan
faham serta bertindak segera kepada
sebarang perubahan emosi kanak-kanak.
x.
Mempunyai
perasaan ingin tahu yang tinggi
Secara semulajadinya kanak-kanak memang mempunyai
perasaan ingin tahu yang tinggi. Bersesuaian dengan umur dan tahap kebolehan
mereka, kanak-kanak akan cuba meneroka dan menguji serta memanupulasi sesuatu
sekadar untuk ingin tahu kenapa, mengapa dan bagaimana. Dengan pengalamannya melalui sesuaitu
aktiviti, kanak-kanak dapat jawapan kepada perasaan ingin tahu tersebut. Mereka
akan terus belajar dan belajar pelbagai perkara baru asbab dari perasaan ingin
tahu tersebut. Oleh itu adalah menjadi tugas pengasuh untuk menrancang dan
membimbing pelbagai aktiviti menarik kepada kanak-kanak.
xi. Mempunyai daya imiginasi dan kreativiti yang tinggi
Kanak-kanak sangat kreatif. Mereka sentiasa
mempunyai idea untuk melakukan sesuatu. Jika kanak-kanak diberi bahan yang
minima atau jika tiada bahan sekali pun, kanak-kanak masih boleh menggunakan
imiginasinya untuk melakukan sesuatu menghasilkan sesuatu aktiviti. Oleh itu,
pengasuh perlu memberi peluang untuk kanak-kanak menterjemahkan daya imiginasi
dan kreativiti yang tinggi tersebut melalui pelbagai aktiviti kreatif yang
menarik di TASKA.
xii.
Perkembangan
bahasa yang cepat
Kanak-kanak sangat mudah mempelajari bahasa tertentu
dengan cepat merujuk kepada bahasa pertuturan apa yang didengarinya setiap
hari. Jadi, untuk kanak-kanak dapat mempelajari sesuatu bahasa dengan mudah,
pengasuh hendaklah menggunakan bahasa yang betul dan sesuai kepada kanak-kanak.
Ibu bapa di rumah juga berperanan membentuk perkembangan bahasa dikalangan
kanak-kanak berdasarkan bahasa apa yang mereka gunakan sebagai pertuturan di
rumah.
Rujukan Tingakahlaku semulajadi kanak-kanak -
Modul Asuhan dan Didikan Awal kanak-kanak PERMATA